حمل و نقل ریلی بشکل امروزی برای اولین بار در اوایل قرن نوزدهم و در معادن کشور انگلستان بکار گرفته شد. مطالعات ایستگاه قطار حرکت گاریها و واگنها روی ریلهای فلزی در یک نقاشی مربوط به سال 1550 میلادی که در شهر باسل سوئیس پیدا شده، روشهای حمل و نقل ریلی در معادن آلسس را نشان میدهد. همچنین در زمان رومیها حرکت هدایت شده گاریها بر شیارهای ایجاد شده روی سنگفرش معابر برای تسهیل حرکت مورد استفاده قرار گرفته است. دانلود رساله و مطالعات ایستگاه قطار در یونان باستان نیز جهت ایجاد معابر در مناطق سست و باتلاقی با استفاده اصول طراحی ایستگاه راه آهن از ناودانیهای چوبی امکان حمل و نقل مشابه ریلی مورد استفاده قرار گرفته است.
دانلود مطالعات ایستگاه قطار
خصوصیت اصلی حمل و نقل ریلی تأمین حرکت هدایت شده چرخ تنها با یک درجه آزادی میباشد که توسط تماس چرخ با ریل تأمین میگردد. ضوابط و استانداردهای طراحی رساله ایستگاه قطار در این سیستم حمل و نقل جهت تغییر جهت حرکت وسیله نقلیه و جدا شدن از مسیر اصلی، از تجهیزات خاص که عموماً بنام دستگاه خطوط شناخته میشوند، استفاده میگردد. مطالعات ایستگاه قطار با رشد تکنولوژی انواع دستگاه خطوط متناسب با کاربری خطوط و سرعت حرکت ناوگان در شبکه خطوط حمل و نقل ریلی مورد استفاده قرار گرفته است.
حمل ونقل ریلی در ایران
نخستین راهآهن در ایران در سال 1888 (میلادی) و 1261 شمسی بین تهران و شاه عبدالعظیم کشیده شد. عرض این راهآهن یک متر بود و به وسیله موسیو بواتال فرانسوی اجرا شد و بعدها به یک بلژیکی واگذار شد.
در 9 نوامبر 1890 ناصرالدین شاه قاجار پیماننامهای با روسیه تزاری امضا کرد که ایران را از ساخت راهآهن تا ده سال باز میداشت. این محدودیت در دسامبر 1899 برابر با شروط وام 000/000/60 فرانکی روسیه با دستخط مظفرالدین شاه برای ده سال دیگر تمدید شد.
مسیر راهآهنی نیز از بند انزلی به رشت وجود داشته که بعدها جمعآوری شده است. تنها بازمانده این مسیر یک لوکوموتیو بخار است که بر روی آخرین قطعه چندمتری ریل، هنوز در داخل محوطه سازمان بنادر انزلی خودنمایی میکند و تاریخ 1848 را بر روی خود دارد.
در سال 1918 میلادی، راهآهنی از بوشهر تا برازجان به طول 60 کیلومتر توسط انگلستان کشیده شد. مطالعات طراحی ایستگاه راه آهن این خط راهآهن بیشتر جنبه نظامی داشت، اگرچه واردات کالای انگلستان را نیز از طریق بوشهر آسان مینمود. در پایان جنگ جهانی نخست، انگلستان پیشنهاد فروش این راهآهن را به شهرداری بوشهر نمود که متأسفانه بودجه شهرداری این شهر برای خرید آن کافی نبود و این مسیر توسط سازندگانش جمعآوری و مصالح آن به بصره انتقال یافت.
نخستین مسیر از خطوط ریلی موجود که در حال حاضر در کشور بهرهبرداری میشود مسیر میرجاوه- زاهدان است. راهآهن میرجاوه به زاهدان در 1299 افتتاح شد.
ایستگاه های راه آهن
برنامه فیزیکی ایستگاه راهآهن از جنبههای مختلفی قابل تعریف است. از نظر ترافیکی ایستگاه محلی برای ارائه انواع سرویسهای موردنیاز به بار و مسافر است. ریز فضاهای رساله ایستگاه قطار از نظر فنی، ایستگاه محلی است که در آن خدمات فنی موردنیاز به ناوگان ارائه میشود و نهایتاً از نقطهنظر بهرهبرداری، ایستگاه محلی است که در آن امکان تشکیل، تفکیک و قبول و اعزام و کنترل بر سیر قطارها فراهم میشود.
از نظر:
ترافیکی :
ایستگاه محلی برای ارائه انواع سرویس های موردنیاز به بار و مسافر است.
فنی:
ایستگاه محلی است که در آن خدمات فنی موردنیاز به ناوگان ارائه می شود .
بهره برداری
ایستگاه محلی است که در آن امکان تشکیل ، تفکیک و قبول و اعزام و کنترل بر سیر قطارها فراهم می شود.
طبق دستورالعمل کامپاکس، منظور از ایستگاه محوطهای است که در آن یک قطار بتواند در محدوده مشخص شدهای (در یک حریم مشخص شدهای) بمنظور سوار و پیاده کردن مسافر و تخلیه و حمل و نقل بار، جهت عبور قطارها یا گذشتن آنها از مقابل یکدیگر و یا بمنظور هر نوع مانور لازم، خواه بهطور عادی و خواه در موارد اضطراری، توقف نماید.در این بند درواقع ایستگاه از بعد ترافیکی و بهرهبرداری مورد توجه قرار گرفته است.
با جمعبندی تعاریف ارائه شده میتوان برای ایستگاه راهآهن تعریف کلی زیر را بیان نمود:
رساله معماری ایستگاه راهآهن محوطهای است که مجموعه از خطوط و سوزنهای بیهم پیوسته و ساختمانهای اداری و مسکونی و سکوهای بار و مسافر و تجهیزات تخلیه و بارگیری و سرویس ناوگان در آن قرار دارد و کلیه سرویسهای مربوط به بار و مسافر و ناوگان، در آن قابل ارائه میباشد.
البته لازم به ذکر است که وسعت و تجهیزات هر ایستگاهی بستگی به سطح سرویس تعریف شده برای آن ایستگاه دارد و نیازی نیست که کلیه ایستگاههای راهآهن تمامی تجهیزات و تأسیسات مشابه را داشته باشند.
در هر یک از ایستگاههای راهآهن تمام و یا بخشی از فعالیتهای ذیل قابل انجام میباشد:
1- تبادل مسافر
2- تخلیه و بارگیری کالا
3- کنترل تردد قطارها
4- امکان عبور قطارها در نقاط تلاقی در مسیرهای یک خطه
5- امکان سبقتگیری قطارهای سریعالسیر
6- انجام سرویس برای واگنها و لکوموتیوها
7- تعویض لکوموتیو و تغییر سیستم راهبری و هدایت لکوموتیو
8- اتصال و یا انفصال واگنهای باری و مسافری
9- تنظیم واگنها و عملیات مانور به منظور تشکیل قطار جدید، مستقر نمودن لکوموتیوها در آشیانه لکوموتیو و غیره
10- انجام عملیات در مواقع اضطراری نظیر وقوع سوانح در بلاک و یا خرابیهای ناوگان و غیره
تعداد خطوط، ساختمانها و تأسیساتی که معمولاً برای یک ایستگاه میبایست پیشبینی گردد بستگی به نوع و حجم فعالیتهایی دارد که در آن ایستگاه انجام خواهد شد.
هدف از احداث ایستگاه قطار
برای اتصال دو نقطه A و B لازم است که اتصال هم توجیه فنی داشته باشد و هم توجیه اقتصادی، به این معنا که باید توپوگرافی منطقه و هزینههای ابنیه احداثی بهگونهای باشند که هم از نظر مهندسی و هم از نظر هزینههای احداث توجیه لازم را داشته باشند. علاوه بر این در مورد توجیه اقتصادی باید هم ترافیک مبدأ و مقصد درنظر گرفته شود و هم ترافیک در طول مسیر و در واقع توجیه اقتصادی باتوجه به بحثهای آماری و برآوردهای ترافیکی صورت میگیرد.
جذب مسافر
در طول مسیر اتصال نقطه A به نقطه B قطعاً نقاطی وجود دارند که با احداث مسیر راهآهن و عبور از آن نقاط برای راهآهن ترافیک مسافری تولید خواهند کرد. لذا لازم است که در این نقاط ایستگاه احداث شود. البته باید توجه کرد که برای هر منطقهای که مسافر داشته باشد، لزوماً احداث ایستگاه توجیه نخواهد داشت، زیرا که تعداد مسافر و توزیع آن در طول سال هم مهم میباشد. چرا که احداث ایستگاه نیاز به سرمایهگذاری بالایی دارد و چنانچه بازگشت سرمایهای وجود نداشته باشد این مطلب توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
از نقاط جذب مسافر برای راهآهنهای بین شهری شهرهای بزرگ هستند. برای راهآهنهای داخل شهری و متروها، از نقاط جذب مسافر میتوان فرودگاهها، ترمینالها و یا محلهای شلوغ شهر مثل مرکز شهرها، فروشگاههای بزرگ، مکانهای آموزشی نظیر دانشگاهها و حتی شهرکهای حومهای که در کنار شهرهای بزرگ توسعه یافتهاند، را نام برد.
فهرست مطالب مطالعات ایستگاه قطار
فصل اول مطالعات ایستگاه قطار (مقدمه)
تاریخچه سفر و حمل و نقل 6
حمل و نقل مسافر در كشور 7
انواع سيستمهاي حمل و نقل 8
فصل دوم مطالعات ایستگاه قطار (اطلاعات پایه)
تاریخچه حمل ونقل ریلی 13
حمل ونقل ریلی در ایران 13
ایستگاه های راه آهن 14
هدف از احداث ایستگاه 16
اثرات و نتایج احداث ایستگاه در یک منطقه 17
طبقه بندی ایستگاههای راه آهن 18
طبقه بندی ایستگاههای راه آهن درایران 19
فصل سوم مطالعات ایستگاه قطار (ضوابط واصول طراحی)
سایت ایستگاه 25
ساختمان ایستگاه 27
فضايابي بر اساس مشخص نمودن نيازهاي مسافران 27
نيازهاي كلي ایستگاه قطار: 28
خدمات مسافری 34
در طراحي سيستم ورود و خروج مسافران، به سالنهابايد به چند نکات زیر توجه داشت: 36
استانداردهاي فرد پياده: 41
استانداردهاي چرخدستي حمل بار: 42
فصل چهارم مطالعات ایستگاه قطار (بررسی چند نمونه)
ايستگاه تبريز 50
ايستگاه مشهد،فرناند پويون 53
ترمینال باراهاس مادرید 57
ايستگاه اينسبروك ـ اتريش 60
ترمينال بين اللمللي واترلو 65
ایستگاه تی جی وی 70
فصل پنجم مطالعات ایستگاه قطار (تاسیسات وسازه)
توسعه تاریخی 82
کابل ها 83
سقف کابلی 84
خرپاها 86
رفتار غشائی 87
فصل ششم مطالعات ایستگاه قطار (شناخت بستر طراحی)
استان گلستان 92
حمل و نقل و راههای ارتباطی 94
اقتصاد استان 95
جاذبه هاي گردشگري گرگان 96
منابع 97